«خلّاقیت در پژوهش» به کمک مرکز تحقیقات آمد؛
در گفت‌وگوی تفصیلی با آنا بررسی شد؛
ابعاد رسانه و تأثیر آن بر مهدویت؛ از خلسه رسانه‌ای تا شهر آرمان حقیقی
محقق و پژوهشگر مهدویت گفت: ظهور عملی منتظران منجی در میان قشر نخبگان و دانشگاهیان می‌تواند در شیوه تصمیم‌گیری نسل‌های آینده که سازنده شهر آرمان آخرالزمانی هستند، تعیین‌کننده باشد.
سیده کیهانه کفشچی، محقق و پژوهشگر و مشاور کارگروه فرهنگی «بنیاد فرهنگی و هنری امامت و مهدویت دانشگاه آزاد اسلامی» در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا با بررسی ابعاد گسترده ارتباطات و رسانه‌ها در دنیای امروز و نقش آنها در تأثیرگذاری بر مقوله مهدویت، اظهار کرد: در دنیای ارتباطات پیشرفته امروز، رسانه‌ها به‌عنوان قدرت غیرقابل انکار در تعیین خط‌مشی زندگی انسان‌ها حضور دارند. این سلطه گسترده رسانه‌ها نه تنها تأثیری عمیق بر فهم عمومی از واقعیت ایجاد می‌کند؛ بلکه به شکل‌دهی افکار و نگرش‌ها در ناخودآگاه انسان‌ها نیز منجر می‌شود.
وی افزود: یکی از ویژگی‌های مهم این تأثیر، قابلیت ایجاد حالتی از هیپنوتیزم است که انسان را در برابر تأثیرات رسانه‌ها به حالت خلسه ناخودآگاه می‌برد. (خلسه/ نوعی تغییر شرایط هوشیاری و فرد بین حالت خواب و بیداری واقع شده است) هیپنوتیزم در اینجا به‌عنوان ابزار و وضعیت ذهنی تعریف می‌شود. این وضعیت توسط ترکیبی از رسانه‌ها، اطلاعات و تکنیک‌های تأثیرگذار ایجاد شده و انسان را به‌طور ناخودآگاه در دنیای مصنوعی و رسانه‌ای وارد می‌سازد؛ جایی که تشخیص واقعیت از خیال آمیخته و ایده‌ها و ارزش‌هایی که به او تحمیل خواهد شد، جزیی از حقایق به نمایش گذاشته می‌شوند.
مشاور کارگروه فرهنگی بنیاد فرهنگی و هنری امامت و مهدویت دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: رسانه‌ها افراد را با جریان مداومی از اطلاعات بمباران می‌کنند که در این حالت، بستر ذهن مستعد دریافت پیام‌های تحمیلی از طرف رسانه می‌شود. رسانه‌ها به‌صورت استراتژیک محتوا را برای شکل دادن به روایت‌ها ارائه کرده و بر جنبه‌های خاصی تأکید می‌ورزند و در عین حال جنبه‌های دیگر را کم‌اهمیت جلوه می‌دهند. این نوع پیام با تأثیرگذاری بر نحوه درک و تفسیر افراد از اطلاعات به تأثیر هیپنوتیزم ناخودآگاه کمک می‌کند.
این پژوهشگر دانشگاهی اظهار کرد: محرک‌های دیداری و شنیداری، ابزار‌های قدرتمندی هستند که توسط رسانه‌ها برای القای این حالت به کار می‌روند. رسانه‌ها از طریق جلوه‌های دیداری که به دقت ساخته و پرداخته شده‌اند، مانند عکس، ویدئو و گرافیک و عناصر شنیداری تأثیرگذار، ازجمله موسیقی و گفتار اقناع‌کننده و اغواگر، توجه و احساسات افراد را به خود جلب می‌کنند. این محرک‌ها نقش مهمی در شکل‌دهی ادراکات و باور‌های ناخودآگاه دارند.
کفشچی با بیان اینکه تکرار نیز به‌عنوان تکنیکی برای تقویت پیام‌های ویژه از دیگر ابزار‌های رسانه‌ای به شمار می‌رود، مطرح کرد: قرارگرفتن مکرر در معرض ایده‌ها یا تصاویر ویژه، احتمال پذیرش آنها توسط ضمیر ناخودآگاه را افزایش می‌دهد. تکرار باعث ایجاد آشنایی، ایجاد حس حقیقی بودن مطلب و یا عادی بودن آن مسئله در پیرامون می‌شود. بازی با عواطف و احساسات که از طریق داستان‌سرایی، هیجان‌گرایی و قاب‌بندی روایت‌ها به دست می‌آید، تأثیر رسانه‌ها را بر ضمیر ناخودآگاه افزایش می‌دهد.
مدرس گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین‌المللی انزلی ادامه داد: احساسات می‌توانند قضاوت منطقی را تحت‌الشعاع قرار داده، افراد را نسبت به پیشنهاد‌ها پذیراتر کرده و در عین حال قدرت تحلیل و نقد اصولی نسبت به اطلاعات ارائه‌شده را از بین ببرند.
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان اضافه کرد: رسانه‌ها اغلب از اعتبار اجتماعی و نفوذ همتایان خود برای تقویت پیام‌های‌شان استفاده می‌کنند. هنگامی که افراد بپذیرند که یک دیدگاه خاص به‌طور گسترده توسط حلقه‌های اجتماعی و در میان جوامع مختلف پذیرفته یا تأیید شده، احتمال گرایش به آن رویکرد افزایش چشم‌گیری می‌یابد. این پشتوانه اجتماعی تأثیری مانند یک هیپنوتیزم جمعی پدید می‌آورد؛ زیرا افراد با باور‌ها و نگرش‌های ترویج‌شده توسط رسانه‌ها برای همسویی با هنجار‌های اجتماعی دلخواه سازگار می‌شوند.
کفشچی توضیح داد: در چشم‌اندازِ در حال تحولی که توسط رسانه‌ها و فناوری شکل می‌گیرد، مفهوم «یوتوپیا» یا «شهر آرمان» به نقطه‌ای کانونی مبدل شده که اشکال و روایت‌های گوناگون و پیچیده‌ای از آن توسط نیرو‌های تأثیرگذار در جوامع، ساخته، پرداخته و عرضه می‌شوند. با این حال، تصاویر برآمده از چنین شهر آرمانی توسط کلیشه‌های رسانه‌ای و حاصل پیشرفت‌های فناورانه، اغلب به نتیجه‌ای متناقض منجر شده است. احساس ناامیدی و افزایش نگران‌کننده آمار چالش‌های اجتماعی، ازجمله خودکشی، قتل، غارت، تجاوز، کشتار و جنگ در سراسر دنیا، همگی گواه این نتیجه متناقض‌اند.
وی بیان کرد: تصاویر آرمانی غیرحقیقی، شعار‌های دروغین و سبک زندگی ساختگی سلبریتی‌های جعلی که بی‌وقفه توسط رسانه‌ها به نمایش گذاشته می‌شود، استاندارد‌های غیرواقعی را تعیین می‌کند که افراد را سرخورده و ناامید می‌کند. در نتیجه، به فرسایش رفاه روانی آنها دامن می‌زند. ترویج بی‌وقفه ضدارزش‌ها و ضدآرمان‌ها در لباس آرمان‌ها و اهداف حقیقی خلقت انسان، توسط رسانه‌ها، واقعیت تحریف شده‌ای را ایجاد می‌کند؛ جایی که افراد خود را در یک جست‌وجوی بی‌وقفه برای کمال دست‌نیافتنی و دروغینی گرفتار می‌یابند. بشر ناامیدانه در سرابی از یک شبهه شهر آرمان فوق‌فناورانه خود به دنبال آرامش و هدف برای ادامه بقای خویشتن می‌گردد.
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان با اشاره به اینکه «ترس» از ترفند‌های قدرتمند رسانه‌ها برای ایجاد ناامیدی و تسلیم افراد است، گفت: با ایجاد ترس، رسانه‌ها می‌توانند افراد را به سمت مصرف محتوا‌های خاص یا پذیرش دیدگاه‌های خاص هدایت کنند. این ترفند بر اساس تأثیر عاطفی بر ذهن افراد استوار بوده و ممکن است باعث ایجاد ارتباط ناخودآگاه میان محتوا و احساسات منفی شود.
کفشچی تبیین کرد: کاربرد تصاویر و بیان مفاهیم ترسناک از منجی آخرالزمان، تکنیک رایجی است که در حوزه برنامه‌های جهانی ضد مهدویت و منجی‌ستیزی توسط اهریمنان و منفعت‌طلبان ضد بشریت بسیار مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. این تصاویر معمولاً به‌منظور ایجاد احساس ترس و ناامیدی در افراد و تسلیم برنامه‌های قدرت‌طلبانه شدن به کار بسته می‌شود.
وی اضافه کرد: این در حالی است که در کتب الهی و در رأس آنها قرآن کریم، مفاهیمی که به منجی آخرالزمان مرتبط هستند، اراده الهی را در جهت برقراری عدالت، برچیدن بساط ظلم و ستم، برقراری رحمت و نعمت، آزادی در مفهوم حقیقی و ترویج صلح جهانی بیان می‌کنند. به‌عنوان نمونه خداوند در سوره انبیاء آیه ۱۰۵ می‌فرمایند: «وَلَقَدْ کتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ» که در معنای این آیه وعده محقق به بشر مژده داده شده- همانا در (کتاب آسمانی) زبور (که) بعد از ذکر (تورات، نازل شده) نوشتیم که قطعاً بندگان صالح من وارث زمین خواهند شد.
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان ادامه داد: با بررسی نکات متعدد این آیه می‌توان دریافت که سنت الهی آن بوده که بندگان صالح، حاکم و وارث جهان باشند و پیشگویی‌های قرآن همواره قطعی است که در اینجا از آینده تاریخ خبر می‌دهد. در عین حال اشاره به نام سایر کتب الهی در مضمون آیه «و ما بعد از تورات در زبور (داود) نوشتیم که البته بندگان نیکوکار من ملک زمین را وارث و متصرف خواهند شد» گواه این مطلب بوده که در همه ادیان الهی به مسئله منجی و فرجام بشر اشاره شده است.
کفشچی با تأکید بر اینکه ادعای به زبان و عبادت تنها کافی نبوده و صلاحیت و عمل صالح نیز لازم و متضمن این امر است، تبیین کرد: در اینجا خداوند متعال راه رسیدن به نجات و تحقق شهر آرمان موعود را در گرو تلاش و پویایی جامعه می‌داند؛ زیرا که «دو صد گفته چو نیم کردار نیست.» بنابراین حس انفعال و ناامیدی و هرگونه ترس را بر انسان منع کرده و کتب الهی به‌عنوان بهترین پیام‌رسان از جانب خالق هستی، آینده‌ای روشن را به همگان مژده می‌دهند.
مدرس دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان مطرح کرد: دشمنی و مقابله دیرینه با آرمان‌های موعود و نجات‌بخش هستی، یکی از ابعاد مهم مورد بحث در مهدویت است. نمود و ظهور عملی منتظران منجی در میان قشر نخبگان و دانشگاهیان می‌تواند در شیوه تصمیم‌گیری‌ها و تربیت نسل‌های آینده که سازنده شهر آرمان آخرالزمانی خواهند بود، بسیار تعیین‌کننده باشد.
مدرس گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین‌المللی انزلی با بیان اینکه شهر‌ها آرامگاه‌های حیاتی انسان که هر روز با پیشرفت و تحول مواجه هستند، می‌توانند محل زندگی ایده‌آل را برای ساکنان خود ایجاد کنند، تشریح کرد: یک شهر ایده‌آل، بهینه‌سازی منابع، حفظ محیط زیست، افزایش کیفیت زندگی و توسعه پایدار را در خود جای داده این شهر آرمان باید به گونه‌ای باشد که توانایی پاسخ‌گویی به نیاز‌های جمعیت را داشته باشد. همچنین تا حد امکان از منابع طبیعی و انرژی‌های پایدار بهره‌مند شود.
کفشچی عنوان کرد: حوزه علوم انسانی، آشناکردن نسل جوان و پویا با علوم شناختی، کشف استعداد‌ها و پرورش آنها در مسیر بهینه، بالا بردن سواد رسانه‌ای و افزایش قدرت تشخیص و تمایز میان مفاهیم حقیقی و دروغین و در نهایت رساندن جامعه بشری به هدف والای خلقت که همانا کمال و تعالی روحی، جسمی و معنوی است، می‌تواند تعیین‌کننده در عصر حاضر و از وظایف منتظران باشد.
محقق و پژوهشگر مهدویت اظهارات خود را با ابیاتی از حضرت حافظ چنین پایان داد:
دردم نهفته به ز طبیبان مدعی
باشد که از خزانه غیبم دوا کنند
معشوق، چون نقاب ز رخ در نمی‌کشد
هر کس حکایتی به تصور چرا کنند.
چون حسن عاقبت نه به رندی و زاهدیست
آن به که کار خود به عنایت رها کنند
انتهای پیام/
دایرةالمعارف دانشبنیانها ۹۶؛
