حضور زنان در جامعه از منظر رهبر انقلاب اسلامی

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری آنا، زینب مواصلی جامعه‌شناس ـ طبق دیدگاه بسیاری از دانشمندان اسلامی، حضور زنان در جامعه با حفظ حدود و شئون اسلامی امری مباح است، اما محدود به اصولی است که می‌بایست رعایت شود. آیت‌الله خامنه‌ای از این نوع تفاسیر فراتر رفته است، اشتغال زن را تا مرز لزوم آن می‌پذیرد، هر چند اتمسفر مناسب خانوادگی و اجتماعی را مورد غفلت قرار نمی‌دهد: اسلام با کارکردن زنان نه تنها موافق است، بلکه تا آنجا که با شغل اساسی او، یعنی تربیت فرزند و حفظ خانواده مزاحم نباشد، شاید الزام هم می‌داند. یک کشور نمی‌تواند از نیروی کار زنان در عرصه‌های مختلف بی‌نیاز باشد؛ اما این کار باید با کرامت و ارزش معنوی و انسانی زن منافات نداشته باشد. باید زن را ذلیل نکند. زن را وادار به تواضع و خشوع نکند (۱۳۷۱).

برای صیانت از جایگاه زن در پیچ وتاب‌های سودآوری و منفعت‌طلبی بازار کار، بنابراین، آیت‌الله خامنه‌ای تأکید دارد فعالیت‌ها و مشغله‌های زن با موقعیت اخلاقی و جسمی وی تطبیق داشته باشد. این امر، بحث سلب یا ایجاب صرف نیست؛ بلکه مربوط به ایجاد یک تقسیم کار متعادل بر حسب امکانات و شوق و زمینه‌های اقتضای کار است (۱۳۷۱ (تناسب شغل با ویژگی‌های زنانه، یکی از احکام بدیهی عقل این است که باید مشاغل بر مبنای توانایی به افراد سپرده شود و هر کس برای هر کاری قابلیت بیشتری دارد. این امر حتی در بین استعداد‌های انسانی در یک جنس، امری بدیهی و عقلانی است، چه رسد به دو جنس متفاوت زن و مرد. بنابراین، بعضی مشاغل برای بانوان جایز است، اما متناسب نیست و طبیعت زنانه را دستخوش تغییر قرار می‌دهد.

آیت‌الله خامنه‌ای در راستای همین منطق معتقد هستند: بعضی از مشاغل هست، متناسب با ساخت زن نیست، خب این‌ها را دنبال نکنند. یکی از کار‌ها این است که آن تحصیلاتی را که به آن مشاغل منتهی می‌شود، بر زن تحمیل نکنند (بیانات در دیدار جمعی از بانوان برگزیده کشور، ۱۳۹۳).

این تقسیم کار را یک امر منطقی، برای دستیابی به یک نفع جمعی و تأمین مصلحت همگان تلقی می‌شود؛ لذا، پذیرش نقش‌های مختلف، نظیر یک تیم ورزشی با پست‌های متفاوت، به معنای بزرگ یا کوچک شمردن یکی در مقابل دیگری نیست (بیانات در دیدار جمعی از بانوان برگزیده کشور، ۱۳۹۳ (در راستای تأمین محیط امن و تکامل شخصیت زن در عین قوام شخصیت اجتماعی ـ اقتصادی وی، تأکید ویژه آیت‌الله خامنه‌ای بر عدم اختلاط محرم و نامحرم است. بخشی از این مفهوم اختلاط بر مصادیقی مانند تنظیم روابط زن و مرد در محیط کار بر مبنای فضای سالم جنسیتی استوار است، اما این موضوع بعد دیگری نیز دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ عدم تحدید زنان در انتخاب مشاغل با ذات مردانه و توجه به تناسب با ویژگی‌های جسمی و روحی زنان.

به عبارتی، ایشان منتقد این روند استثمار زن در چارچوب‌های مردانه در فرهنگ اشتغال مدرن است که زن را ناگزیر می‌کند؛ برای اثبات توانمندی اجتماعی و اقتصادی، به اثبات برساند قادر است همسان مرد باشد (بیانات در دیدار جمعی از بانوان برگزیده کشور، ۱۳۹۳ (یکی از مفاهیم کلیدی در این رابطه، تفکیک مقوله تبعیض از بی‌عدالتی است. آیت‌الله خامنه‌ای، سوق دادن زنان به سوی رشته‌های دانشگاهی و مشاغلی که نهایتاً ناسازگار با طبیعت زنانه است را سخت مورد انتقاد قرار می‌دهد و صرف تبعیض نامیدن، چنین تقسیماتی را مغایر با عدالت اجتماعی می‌داند. در این باره، معیار تعیین‌کننده مشی صحیح از منظر وی تناسب با طبیعت الهی است نه هنجار‌های مدرنی که زن را مجبور به پذیرش مشاغل مردانه می‌کند (بیانات در دیدار جمعی از بانوان برگزیده کشور، ۱۳۹۳).

آیت‌الله خامنه‌ای، عفت زن را مهم‌ترین ویژگی شخصیتی او می‌داند و توصیه می‌کند که همه فعالیت‌ها در حوزه زنان با توجه به این ویژگی زنان باشد: حفظ عفت به معنای حفظ روح از هرگونه ناپاکی بوده و توجه ابتدایی به این موضوع نشان دهنده اهمیت رشد معنوی زن در گفتمان انقلاب اسلامی است (بیانات در دیدار جمعی از زنان، ۱۳۷۶ (بر همین اساس، از منظر آیت‌الله خامنه‌ای، فعالیت‌هایی ارزشمند است که ناظر به رشد زن در ابعاد انسان کامل باشد وگرنه، حتی رشد صرف ابعاد مادی، پیشرفت واقعی به حساب نمی‌آید (بیانات در دیدار جمعی از زنان، ۱۳۷۶ (همچنین، حفظ شرافت زن به معنای صیانت از بزرگواری و بلند مرتبگی او به ویژه در انتخاب و انجام شغل و فعالیت‌های اجتماعی از دیگر دغدغه‌های آیت‌الله خامنه‌ای است. وی در ریشه‌یابی این واژه به قوت و رفیع بودن جایگاه زن اشاره دارد و بروز شرافت و عفت را در حجاب زن جست‌وجو می‌کند (بیانات در دیدار جمعی از بانوان فرهیخته حوزوی، ۱۳۹۲).